Yazar: Yusuf Deniz Küten
Dünya üzerinde binlerce farklı ağaç türü var fakat bazıları ilginç özellikleriyle ön plana çıkıyor. Bunlardan biri de devasa boyutu ve sıradışı görünüşüyle dikkat çeken baobap ağacıdır. Doğanın bu büyüleyici sanat eserini tanımaya ne dersiniz? Hadi, o zaman başlayalım.
Baobap, ebegümecigiller (malvaceae) familyasına mensup olan bir ağaç çeşididir. Yaygın olarak Avustralya ve Afrika kıtalarında yetişir. Kendi içinde sekiz farklı türü olan baobaplar, genellikle birçok ağaç türüne göre daha geniş olan gövdeleriyle bilinirler. Gövdelerinin çapı ortalama 2-3 metre çapında olsa da 9-10 metreye ulaşabilmektedir. Bu görkemli ağaçların böylesine geniş bir gövdeye sahip olmasının nedeni coğrafyada gizli: kuraklık. Çoğunlukla Senegal, Madagaskar gibi Afrika ülkelerinde yetişen baobaplar, kurak iklimde yeterli suyu depolayabilmek için geniş bir gövdeye sahip olacak şekilde evrimleşmişlerdir (Kalaycık, 2021). Baobap ağaçları, yağış zamanlarında geniş gövdelerine depoladıkları suyu kullanarak sert kabuklu, hafif ekşi, besin değeri zengin bir meyve üretirler.
Baobap Meyvesi
Bu meyve, içerisinde yüksek miktarda C vitamini, protein ve mineral taşır (Offiah vd., 2023). Bununla beraber yapılan araştırmalarda baobap meyvesinin sıtma, hipertermi (yüksek ateş), kolesterol gibi hastalıklara karşı etkili olduğuna ulaşılmıştır (Asogwa vd., 2021). Özellikle baobabın anavatanı Afrika’da ağacın kabukları ve kökleri tedavi amaçlı olarak kullanılıyor (Malabadi vd., 2021).
Afrika’da baobap ağaçlarının başka bir kullanım alanı daha var. Ağacın bazen meyvesi, bazen yaprakları hatta bazen tohumu yerli halk tarafından tüketiliyor (Egbadzor vd., 2023). Baobap ağaçlarının tüketimin yanında ekonomik olarak da bölge halkına büyük katkıları vardır. Baobap kabuğu ip ve giysi yapımında kullanılırken baobap odunundan kağıt da elde edilir. Baobap tohumlarından elde edilen yağlar ise kozmetik sektöründe kullanılmaktadır (Vermaak vd., 2011).
Kökenleri tarih öncesi devirlere dayanan baobap ağaçları, yüzlerce yıldır bazı Afrika toplumlarında yaşamın sembolüdür. Afrika halklarının kültüründe önemli bir yeri olan baobap ağaçları, uzun yıllardan beri bölge halkına barınacak yer ve besin sağlamıştır. Afrika kültürüyle baobaplar arasındaki ilişkinin örneklerinden biri de halk arasında yaygın olan efsanelerdir. Bunlardan birine göre baobap ağacı, bir zamanlar çok güzel ve kibirli bir ağaçtı. Kibri yüzünden tanrılar tarafından kökünden sökülüp ters dikilerek cezalandırıldı. Bu nedenle baobap ağacı, günümüzde bile alçakgönüllülüğün sembolü olarak kabul ediliyor (Darrah, 2023). Bu efsaneden de anlaşıldığı gibi baobap ağacı, Afrika sözlü kültüründe önemli bir yer tutmaktadır. Ayrıca bazı Afrika kültürlerinde baobap ağaçları, ruhların meskeni olarak kabul edilir ve kutsal olduklarına inanılır (Portillo, 2023).
Binlerce yıllık bir ortalama yaşam süresine sahip olan baobap ağaçları, bazı faktörlerden dolayı tehlike altındadır. Bu faktörlerden biri küresel ısınmanın yol açtığı iklim değişikliğidir. Genel olarak Afrika kıtasında sera gazı salınımı az olsa da dünya genelindeki yüksek fosil yakıt kullanımı, Afrika’da da büyük etkilere yol açıyor. Bilim insanlarına göre sıcaklık artışları ve yağış düzeninin değişmesi Madagaskar’daki baobapların yaşam alanını küçültecek, yapılan başka araştırmalar da gösteriyor ki Kuzey Madagaskar’daki bazı baobap türleri 2100 yılına kadar yok olabilir (National Geographic, 2023). Özellikle baobapların “adansonia perrieri” türünün yok olma tehlikesi yaşadığı ve bu türde yalnızca 200 ağacın kaldığı belirtiliyor.
Baobapların karşı karşıya kaldıkları sorunlardan biri de bilinçsiz ağaç kesimidir. Bu ağaç kesimleri genellikle daha fazla odun elde etmek için, kozmetik sektöründe kullanmak için ya da ticari değere sahip olan baobap meyvelerini toplamak için yapılmaktadır.. Bu ağaç kesimleri nedeniyle baobap ormanları gün geçtikçe azalmakta ve daralmaktadır.
Özetle, baobap ağaçları çoğunlukla Afrika ve Avustralya’da bulunan, kendine özgü bir görüntüye sahip olan bir ağaç türüdür. Sıcak iklimlerde gövdesinde depoladığı suyla yaşayabilir, içerisinde bolca vitamin ve mineraller bulunan meyvesiyle bulunduğu bölgedeki insanlara besin sağlamasının yanında kozmetik, kağıt üretimi, ilaç endüstrisi gibi sektörlerde ham madde olarak kullanılarak önemli bir geçim kaynağıdır. Bunun yanında geniş gövdesi ve dallarıyla birçok hayvanın barınağı olur. Tüm bu özellikleriyle gezegenimizin önemli ağaç türlerinden biri olan baobaplar; küresel ısınmanın getirdiği sıcaklık artışları, daha fazla ham madde elde etmek için yapılan ağaç kesimleri gibi nedenlerden ötürü tehlike altındadır. Özellikle bazı baobap türlerinde ağaç sayısı giderek azalmaktadır. Kökeni yüz binlerce yıl öncesine dayanan bu türün ve habitatında yaşayan canlıların korunması için aşırı ağaç kesiminin ve küresel iklim değişikliğinin olumsuz etkilerinin önüne geçmek gerekmektedir.
Referanslar
Kalaycık, B. (2021, February 2). Baobab Ağaçları Neden Böylesine Tuhaf Görünürler? Baobablar Kuraklıkla Nasıl Baş Ederler?
Offiah V., Falade, K. (2023). Gıda Sistemlerinde Baobabın Potansiyelleri.
Asogwa, I.S., İbrahim, A.N., Agbaka, J.I. (2020). Afrika Baobabı: Beslenmeyi, Sağlığı ve Çevreyi İyileştirmedeki Rolü
Malabadi, R.B., Kolkar, K.P., Meti, N.T., Chalannavar, R.K. (2021, August). İkonik Baobab (Adansonia Digitata L.): Coronavirüs (SARS-CoV-2) hastalığını (Covid-19) kontrol etmek için bitkisel ilaç
Egbadzor, K.F., Akuaku, J. (2022). Baobap ( Adansonia Digitata L.) yetiştirmenin iki yıl içinde meyve verme olasılığı
Kamatou, G.P.P., Vermaak, I. ve Viljoen, A.M. (2011). Adansonia Digitata’nın Güncellenmiş Bir İncelemesi: Ticari Açıdan Önemli Bir Afrika Ağacı.
Darrah, P. (2023). Madagaskar'ın İkonik Baobap Ağacı
Portillo, G. (2023). Baobablar: Bilmeniz Gereken Her Şey
Gibbins, S. (2023). Madagaskar’ın Kutsal Ağaçları Değişen Dünyada Varoluşsal Tehditlerle Karşı Karşıya
Comments