Yazar: Zeyşan Rana Ay
Bitki âlemi; ağaçlar, çiçekler, yosunlar, otlar gibi birçok ökaryotik canlıyı bulundurur. Bu bitkiler ise etçil veya otçul olarak sınıflandırılabilir. Otçul bitkilere çimenler, ağaçlar, sarmaşıklar, yosunlar gibi bitkileri örnek verilebilir kentsel bitkilere ise Günbatar, Serap, Su Kadısı, Sinekkapan Venüs’ü gibi bitkiler örnek verilebilir. Bu yazıda ise, bitki kraliyetinin belki de en çok korkulan ismi Sinekkapan Venüs’ünü inceleyeceğiz.
Bilimsel adı Dionaea Muscipula olan Sinekkapan Venüs,Drosera türleri ile birlikte Droseraceae familyasına aittir. Güneydoğu Kuzey ve Kuzeydoğu Güney Carolina dahil olmak üzere Carolina’nın Kıyı Ovası’nın sınırlı bir bölgesine özgüdür. İnanılmaz yakalama mekanizması sayesinde küçük hayvanları -genellikle böcekleri veya örümcekleri- yakalama konusundaki benzersiz yeteneği nedeniyle en çok bilinen etobur bitkilerden biridir (Schulze, W. X., 2012 / Luken, J. O., 2005).
Bilimsel adından, doğal yaşam alanından ve beslenme çeşidinden detaylı bir şekilde bahsettiğimiz Sinekkapan Venüs’ünün dış görünüşü de bitki kraliyetinde diğerlerinden daha farklı ve eşsiz olarak değerlendiriliyor.
Görsel 1: Sinekkapan Venüs Bitkisi (kaynak, çekim yılı fotonun)
Sinekkapan Venüs’ünün Sahip Olduğu Fiziksel Görünüm
Bu küçük bitki 5-7 yapraktan oluşur; her yaprak iki parçaya bölünmüştür (Görsel 1). Yaprağın üst kısmında bir bıçak veya orta damar tarafından bir arada tutulan bir çift yamuk şekilli lob bulunur. Her lobun merkezi, böcekleri çeken kırmızı antosiyanin pigmentine sahip üç veya daha fazla hassas tetik kıl içerir. Her lobun kenarı saç benzeri çıkıntılar veya kirpiklerle kaplıdır. Yaprağın alt kısmına bazen ayak sapı denir. Venüs sinekkapanının üst yaprak epidermisinden çıkan bu altı tetik kıl, mekanik sensör görevi görür. Bir böcek tetikleyici tüylere dokunduğunda, bu mekanik sensörler, motor hücrelerini harekete geçiren, aksiyon potansiyeli görevi gören bir elektrik sinyali üretir yeterince uyarılırsa loblar kapanır (Saikia, E. vd., 2020 ; Volkov, A. G. vd., 2007).
Sinekkapan Venüs’ünün Sahip Olduğu Etobur Mekanizması
Av hayvanlarını yapışkan yüzeylerle veya sürahi tuzağıyla pasif bir şekilde yakalayan diğer etobur bitkilerden farklı olarak Sinekkapan Venüs, özel yakalama organlarıyla küçük hayvanları aktif olarak yakalar. Yakalanan tuzakların iç kısımlarında bulunan mekan sensör organlara dokunan av hayvanları, bitki hormonları ile etkileşim içinde sonunda tuzakların kapanmasına neden olan bir aksiyon potansiyelini etkiler (Kreuzwieser, J. vd., 2015).
Bir avın tetik kıllarına iki kez dokunması durumunda tuzak saniyenin onda biri kadar bir sürede kapanır. Kapanma işleminin itici gücü, büyük olasılıkla, yaprağın üst ve alt katmanları arasındaki basınç farkından kaynaklanan, yapraklarda depolanan ve kilitlenen elastik eğrilik enerjisinden kaynaklanmaktadır. Sinekkapan Venüs’ünün uyguladığı avlanma taktiğine kısaca; tuzak avı vurur, tutar ve sıkıştırır diyebiliriz (Volkov, A. G. vd., 2012).
Hidro Elastik Eğrilik Mekanizması, Sinekkapan Venüs’ün yaprağının hareketlerinin kinetiğini iyi bir şekilde tanımlamaktadır. Kapanma işleminin itici gücü büyük olasılıkla yaprağın alt ve üst katmanları arasındaki basınç farkından dolayı yapraklarda depolanan ve kilitlenen elastik eğrilik enerjisinin bir sonucudur. Tuzağın açık durumu, lobun hidrolik katmanları arasındaki hidrostatik basınç farkının depoladığı yüksek elastik enerjiyi barındırır. Tetikleme sinyali bu katmanlar arasındaki su gözeneklerini açar ve sıvının üst katmandan alt katmana aktarılmasını sağlar. Yaprak, kapalı konfigürasyona karşılık gelen denge durumuna gevşer. Bu süreç çok hızlı bir şekilde, saniyenin çok küçük bir kısmında gerçekleşir (Volkov, A. G. vd., 2012).
Neredeyse 140 yıl önce Charles Darwin, Sinekkapan Venüs’ünün belirli bir av çekim mekanizmasının olup olmadığı sorusunu gündeme getirmişti.Olası bir böcek çekiciliği şekli veya renk olabilirdi. Uçucu organik bileşiklerin (VOC'ler) emisyonu yoluyla avın cezbedilmesinin başka bir prensip olabileceğini varsayıldı ve Sinekkapan Venüs’ün içinde izole edilmiş tuzaklarından bazı VOC' lerin iz emisyonlarını bulundu (Kreuzwieser, J. vd., 2015).
Sinekkapan Venüs’ünün Doğal Yaşam Alanı ve Coğrafi Dağılımı?
Görsel 2: Sinekkapan Venüs’ün habitatı, Amerika Birleşik Devletleri (kaynak, yıl)
Sinekkapan Venüs’ü ABD’ de Kuzey ve Güney Carolina’ daki besin açısından fakir, sele eğilimli pocosin sulak alanlarında ve sıcak bataklık bölgelerinde yaşayan bir bitkidir (Görsel 2). Sinekkapan Venüs’ünün Carolina koyları ve bitişik bitki toplulukları arasındaki ekotonda meydana geldiği bir alan olan Lewis Ocean Bay Heritage Preserve’dir. Hummocks, oyuklar ve Sphagnum halıları dahil olmak üzere karmaşık mikro topografya bu ekotonda yaygındır. Sinekkapan Venüs’ ün fideleri oyuklarda gereğinden fazla temsil edilmiştir. Hiçbir vasküler (damarlı) bitki türü, Sinekkapan Venüs’ünün ekotonda büyüyüen sinek tuzakları ile tutarlı bir şeklide ilişkilendirilmemiştir. Bununla beraber, koylara nispeten daha yakın olan eğim aşağı alanlar ve koylardan nispeten daha uzak olan eğim yukarı alanlar, muhtemelen altta yatan bir nem gradyanının yansıtan gösterge türleri ile ilişkilendirilmiştir (Kreuzwieser, J. vd., 2015; Volkov, A. G. vd., 2012; Luken, J. O., 2005).
Sinekkapan Venüs’ünün bulunduğu alanlar, nispeten yüksek bitki çeşitliliği, yüksek Sphagnum örtüsü, düşük toplam vasküler (damarlı) bitki örtüsü ve eski araç izlerinden kaynaklanan toprak bozulmasıyla karakterize edildi. Çalı tabakasındaki küçük kalıcı açıklar ve Sphagnum kolonizasyonunu basitleştiren toprak bozuklukları, Carolina koyları ve bitişik bitki toplulukları arasındaki ekotonda Sinekkapan Venüs’ün popülasyonlarının korunması için önemli olabilir (Luken, J. O., 2005).
İklim Krizi ve Sinekkapan Venüs
Özellikle son zamanlarda iklim krizi artan bir ivmeyle olumsuz sonuçlar doğuruyor ve bu problemden bitki kraliyeti ve doğal olarak da Sinekkapan Venüs’ü etkileniyor. Peki, Sinekkapan Venüs’ü iklim krizine neden olan hangi faktörlerden etkileniyor? Sıcaklık, su döngüsü ve ekstrem hava olayları Sinekkapan Venüs’ü doğrudan etkileyen etkenlerden sadece birkaçı.
Her bitki belirli sıcaklıklarda optimum faaliyet gösterir ve bitkilere optimum yaşam koşulları sunan sıcaklıklar birbirinden farklıdır. Optimum sıcaklığınndan farklı sıcaklıklarda yaşam faaliyetlerini sürdürmeye çalışan bir bitki bu durumdan olumsuz etkilenip solabilir, hücresel zararlara uğrayabilir veya eski yaşam verimliliğini sürdüremeyebilir. Ancak bitki, farklı sıcaklık koşullarına adapte olup, hatta uzun yılların ardından evrimleşerek bu durumu metobolizması için normal bir hale getirebilir. Bu adaptasyonu geçiremeyen bitkiler ise özellikle iklim krizinin neden olduğu bu sıcaklık değişimlerine karşı direnemeyip neslinin tükenmesi riskiyle karşı karşıya kalır.
İklim değişikliği, yağışı etkileyebilir. Yağış miktarı artabilir ve bitki fazla suya maruz kalır ve bu da bitkinin su ihtiyacını ve su teminini etkileyebilir. Bitki fazla suya maruz kalınca köklerde çürüme, topraktaki hava boşluğunun dolması sonucunda solunum zorluğu ve kök havalandırması sorunu, yaprakların solması ve sararması, toprakta hastalıklar ve mantarlar oluşması gibi bir çok problem ile karşılaşılabilir. Az yağmur yağarsa bitki su ihtiyacını karşılayamaz ve bitki kurumaya başlar.
Sinekkapan Venüs’ü doğal olarak sulak alanlarda veya bataklıklarda yetişir ve sert hava olayları Sinekkapan Venüs’ünün yaşadığı alana hasar verebilir. Örneğin, toprak kaymaları meydana gelebilir. Bu da Sinekkapan Venüs’ünün kökleriyle beraber topraktan çıkıp ölmesine yol açabilir.
Sinekkapan Venüs’ünü İklim Krizinden Koruma Stratejileri
Sinekkapan Venüs bitkisinin iklim krizinden dolayı yaşadığı olumsuzlukları minimum seviyeye indirmek için birçok strateji ve yöntem bulunmakta.Bu yöntemlere örnek olarak doğal habitatı koruma, iklim değişikliği ile mücadele, rehabilitasyon projeleri, bilinçlendirme eğitimleri gibi birçok örnek verilebilir. Alternatif olarak, Sinekkapan Venüs’ün doğal yaşam alanlarını korumak adına doğal rezervler ve koruma bölgeleri oluşturulabilir, iklim değişikliği ile mücadele edip sadece Sinekkapan Venüs’ün değil diğer tüm canlıların da sağlığı için önlemler alınabilir. İklim krizinden etkilenen bölgelerde rehabilitasyon projeleri uygulayarak bitkilerin doğal dengeyi sağlamasında yardımcı olmak, küçük çocuklardan başlayıp insanları bilinçlendirecek çevreye duyarlı insanlar yetiştirmek Sinekkapan Venüs’ü hatta sadece Sinekkapan Venüs’ü değil diğer bitkileri de iklim krizinden korumanın yollarından birkaçı..
Referanslar
Luken,J. O., (2005) Habitats of Dionaea muscipula (Venus' Fly Trap), Droseraceae, Associated with Carolina Bays, https://doi.org/10.1656/1528-7092(2005)004[0573:HODMVF]2.0.CO;2
Volkov, A. G., Adesina, T. & Jovanov, E., (2007) Closing of Venus Flytrap by Electrical Stimulation of Motor Cells, https://doi.org/10.4161/psb.2.3.4217
Volkov, A. G., Harris II, S. L., Vilfranc, C. L., Murphy, V. A., Wooten, J. D., Paulicin, H., Volkova, M., Markin, V. S., (2012) Venus flytrap biomechanics: Forces in the Dionaea muscipula trap, https://doi.org/10.1016/j.jplph.2012.08.009
Schulze, W. X., Sanggaard, K. W., Kreuzer, I., Højrup, P., Hedrich, R., Enghild, J. J., (2012) The Protein Composition of the Digestive Fluid from the Venus Flytrap Sheds Light on Prey Digestion Mechanisms,
Kreuzwieser, J., Scheerer, U., Kruse, J., Burzlaff, T., Honsel, A., Alfarraj, S., Georgiev, P., Schnitzler, J. P., Ghirardo, A., Kreuzer, I., Hedrich, R., Rennenberg, H., (2015) The Venus flytrap attracts insects by the release of volatile organic compounds,
Saikia, E., Läubli, N. F., Burri, J. T., Rüggeberg, M., Schlepütz, C. M., Vogler, H., Burgert, I., Herrmann, H. J., Nelson, B. J., Grossniklaus, U., Wittel, F. K., (2020) Kinematics Governing Mechanotransduction in the Sensory Hair of the Venus flytrap,
👏👏👏