Yazar: Hilanur Yaman
Çığlık sesini duyabiliyor musunuz?
Güney Asya'nın dört bir yanında iklim değişikliği nedeniyle meydana gelen sellerde hayatını kaybeden 1200'den fazla kişinin çığlığı, yetkililerin yüzyılda bir görünen uzun bir kuraklık sonucu suyu karneyle dağıtmak zorunda kaldığı Güney Afrika'nın Cape Town kentindeki insanların çığlığı, Çin’de 60 nehrin taşması sonucu etkilenen 11 milyon kişinin çığlığı. [1]
Duyuyor musunuz, bu Dünya’nın İklim Krizi Çığlığı!
İklim krizini tetikleyen en önemli etkenlerden birisi aşırı tüketim. İnsan ırkının her alanda bitmek bilmeyen tüketim isteği, Dünya’yı her alanda sona götürüyor. Aşırı tüketimin en açık şekilde görüldüğü endüstrilerden birisi ise “Hızlı Moda” endüstrisi.
Hızlı Moda
Dünya'yı en çok kirleten endüstriler arasında petrokimya endüstrisinden sonra moda endüstrisinin ikinci olduğunu biliyor muydunuz? Hızlı moda endüstrisi, yani giyeceklerin de tıpkı fast-food restoranlarındaki yiyecekler gibi çok hızlı üretilip tüketilmesi, gezegenimize dönüşü olmayan zararlar veriyor. [2] Paris Anlaşması, Birleşmiş Milletler İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesi kapsamında küresel karbon salımının %10'undan moda endüstrisinin sorumlu olduğu ve bu oranın 2030'da %60'a çıkması beklendiğini ifade ediyor. [3] Yılda yaklaşık 100 milyar kıyafet üretiliyor, aynı yıl bu miktarın %85’i çöplüklere atılıyor. [2] Bu kıyafetlerin yaşam döngüsünü inceleyerek moda endüstrisinin Dünya’ya verdiği zararı çok daha açık bir şekilde görebiliriz.
Hammadde
Pamuk ve polyester, kumaş üretiminde büyük oranda kullanılan ham maddeler. İkisinin de Dünya üzerinde yarattığı hasar birbirinden fazla.
Pamuk
Pamuk hem fazla sulama gerektiren hem de üretiminde fazla böcek ilacı ve kimyasal kullanılan bir bitki.[4] Bir zamanlar dünyanın en büyük dördüncü gölü olan eski Sovyetler Birliği’ndeki Aral Gölü’nün yok olması, onu besleyen nehirlerin tarlaları sulamaya yönlendirildiği 1960’larda kurumaya başladı ve bugün dağınık küçük gölleri olan bir çöl haline geldi. Neden mi? Çünkü bir pamuklu gömlek üretmek için yaklaşık 3.000 litre su gerekiyor. Bu büyük etki, arazi işgali ve pamuğun çevre faturasını artıran pestisit ve gübre kullanımıyla daha da artıyor. [5] Pamuk tarımında kullanılan bitkilerin, güveler ve küflere karşı dayanıklı olmasını ve hızlı büyümelerini sağlayan pestisitler ekolojik dengeyi tehdit eden kimyasal maddeler. Pestisit kullanımı; su, toprak ya da hava yoluyla tarım alanlarında çalışanların ve çevresindeki insanların sağlığını tehdit ediyor. [6]
Polyester
Polyesterin hammaddesi ise petrol bazlı olan bir sentetik polimer, bir tür plastik. Yani doğrudan “en kirletici sektör olan” petrolden elde ediliyor. Bu nedenle polyester kıyafetlerin karbon ayak izleri oldukça fazla. [6] Öte yandan, sentetik elyaftan yapılan giysilerin basit bir şekilde yıkanması, her yıl yarım milyon ton mikro elyafı (50 milyar plastik şişeye eşdeğer) okyanuslara salıyor ve mikroplastik sorununa katkıda bulunuyor. [5] Çok ufak oldukları için filtrelenemeyen mikrofiberler biyolojik olarak çözünemediklerinden suya karışarak deniz hayatını büyük bir oranda tehdit ediyorlar. Balıklara yem olan bu mikrofiberler, son tahlilde balık tüketimi yoluyla insanların sağlığı için de tehlike oluşturuyor.
Tekstil Boyama
Tekstil ürünlerinin terbiye ve boyama aşamaları; kullanılan su, kimyasal ve enerji miktarı bakımından çevreye etkinin en yüksek olduğu aşamalar. [3] Tekstil boyama, tek başına, tüm sınai su kirliliğinin yüzde 20'sinden sorumlu ve tarımdan sonra ikinci sırada bulunuyor. Moda ürünlerinde kullanılan 3 bin 600'den fazla boya zehirli olduğu için insan, hayvan ve bitki sağlığına zarar veriyor. Bu arada, okyanuslardaki mikroplastiklerin yaklaşık yüzde 35'i sentetik kıyafetlerini yıkayan insanlardan geliyor. [7] Yeterli arıtma tesisi olmayan firmaların üretim aşamalarında kullandığı kimyasallar en yakın su kaynaklarına boşaltılıyor. Çin’deki bir değiş ile “The color of the season by looking at the color of the rivers” (Bir sonraki sezonun rengini nehirlere bakarak anlayabilirsiniz). [3]
Nakliye
Giyim eşyalarımızın yolculuğunun çevre üzerindeki etkilerini anlayabilmek için bir pantolonu örnek alabiliriz. Pamuk ipliğinden dokunan pantolonun ham maddesi olan pamuk, Özbekistan’da yetiştirilip Hindistan’da işlenip; sonrasında Fas’ta fabrikada boyanıp son durak olan Fransa’da satılıyor. Çiftlikten mağazaya olan yolculuğunda 65.000 kilometreye yakın yol kat ediyor. Bu mesafe yarım dünya turuna eşit.[6] Tüm bu sürecin (üretim ve nakliye aşamalarının toplamı) toplam sera gazı emisyonu yılda 1.2 milyar ton. [8] Bu miktar tüm uluslararası uçuşların ve deniz nakliyatının toplamının ortaya çıkardığı sera gazı salınımından fazla.[6]
Geri Dönüşüm
“Genelde ucu bucağı olmayan kıyafet çöplüklerine giden giysilerin geri dönüşüm oranı teknik kısıtlamalar nedeniyle oldukça düşük. Yani, artık istenmeyen kıyafetlerin geri dönüşüm kutusuna atılması, onların çöp olmayacağı anlamına gelmiyor.” [9] Ortalama bir tüketici yılda 31,75 kilogram giyim eşyası atıyor, bu da küresel olarak her yıl 13 milyon ton tekstil atığı üretmemize neden oluyor. Atılan bu tekstil ürünlerinin %80’i çöplüklere gidiyor veya yakılıyor, %20’si ise yeniden kullanılıyor veya geri dönüştürülüyor. Atılan giysiler 200 yıldan fazla çöplüklerde kalabiliyor ve bu süre zarfında ayrışarak karbondan daha tehlikeli bir sera gazı olan metanı yayabiliyorlar. [6]
Tüm bu verilerle birlikte, bazı uzmanların iklim krizi konusunda en az konuşulan ana oyuncu olarak moda endüstrisini göstermesi şaşırtıcı değil. Ancak hızlı moda endüstrisinin Dünya’ya faturası, sadece iklim krizine olan etkileri ile sınırlı değil.
Hızlı Modanın Karanlık Yüzü
Bu noktada moda endüstrisinin karanlık yüzü ile karşılaşıyoruz: Yükün neredeyse tamamı beyaz olmayan kadınların ve çocukların omuzlarına bindiriliyor. [10] Bugün dünyada kabaca 40 milyon hazır giyim işçisi var ve çoğu, Batı’daki birçok insanın sahip olduğu haklara sahip değiller. Onlar dünyadaki en düşük ücretli işçilerden bazıları ve tüm hazır giyim işçilerinin kabaca %85’i kadın. [11] Dünya’daki 215 milyon çocuk işçinin çok büyük çoğunluğu moda sektörü için çalışıyor. [4] Emeklerinin karşılığı olmayan ücretler, yetersiz çalışma koşulları, insan bedeninin, zihninin sınırlarını zorlayan hatta aşan çalışma saatleri ve insan haklarının ihlalinin yanı sıra birçok işçi kullanılan boyalar ve yöntemler sebebiyle zehirleniyor ve çeşitli hastalıkları da acı ile tecrübe ediyor. [10] Bangladeş’te bir tekstil işçisinin ayda kazandığı ücret bir işçinin temel ihtiyaçlarını karşılaması için gerekenin 4’te biri.[4] Farklı coğrafyalarda ucuz işgücü olarak görülen işçiler; modanın çevresel zararlarından da birincil olarak etkileniyor, hazır giyim fabrikalarının sorumsuzluğunun ve riyakarlığının olumsuz sonuçlarının kurbanı haline geliyorlar. [10] Dünyanın birçok gelişmekte olan ülkesinde ucuz emeğin sömürüldüğünü ve işçi, kadın ve insan haklarının ihlal edildiğini sürekli olarak görüyoruz. [11]
Uyanış: Rana Plaza Faciası
2013 yılında dünyanın gördüğü en büyük hazır giyim endüstrisi felaketi olarak kabul edilen Bangladeş’teki Rana Plaza Fabrikası; binada çalışan işçilerin aylar öncesinden belirttikleri tedirginlikler ve binadaki çatlaklar göz ardı edilerek yapı denetimi raporu geçer not almış ve üretime haftalarca devam edilmiş olduğu için çökerek 1134 kişinin ölümüne, 2500 kişiden fazla insanın da yaralanmasına sebep oldu. Faciada hayatını kaybedenlerin pek çoğu kadın işçilerdi. Bu faciadan sonra birçok çocuk annesini kaybetti, sokakta büyümek zorunda kaldı.[12] Rana plaza faciası ile birlikte moda sektöründe iş güvenliği ile çalışma koşulları ve Hızlı Moda sorunu dünyanın gündemine oturdu. Ardından Fashion Revolution hareketi, moda sektöründen bir grup insanın, insan hayatı ve gezegenin geleceği pahasına sürekli daha çok ve daha hızlı üretim talep eden sistemi reddetmesiyle başladı. Çıkış noktası, tüketiciyi çok basit bir soru sormaya teşvik etmekti: “Giysilerimi kim üretti?” Bu sorunun amacı, uzun ve karmaşık tedarik zincirinde, varlıklarından bihaber olunan tekstil işçilerini ve çalışma koşullarını görünür hale getirmek, firmalardan operasyonları hakkında daha şeffaf olmalarını talep etmekti. [13] Böylece ‘’Batılı’’ pek çok kişi ‘’ucuz’’a mal edilen kıyafetlerin gerçekte ne kadar ‘’pahalı’’ olduğunu gördü. Moda endüstrisinde tüm bunların ve daha da fazlasının gerçekleşiyor olması, bu aşırı tüketim alışkanlıklarının eskisi gibi devam edemeyeceği konusunda hepimizin ikazı için yeterli olmalı. Bu noktada yeni bir tekstil ekonomisi için dönüşüm çağrıları çok fazla.
Dönüşüm Çağrısı: Sürdürülebilir ve Yavaş Moda
Tekstilden tasarıma ve mağazacılık sektörüne kadar birçok iş alanına hayat veren moda, zarar veren döngüyü kırmak için çevresel bir hareket başlattı. Adı, sürdürülebilir moda. Sürdürülebilir moda; hızlı moda anlayışının aksine toplumsal adaleti temel alıyor ve modanın ilintili olduğu tüm kültürel, sosyal, ekolojik ve finansal sistemi değiştirmeye yönelik adımları içeriyor.[14] Tükettiği kaynakların farkında olarak daha uzun süre giyebileceğimiz, kaliteli ve yapımında çevreye zarar gelmeyen kıyafetler tercih ediyor.
Ayrıca bu moda akımı, fabrikasyonla ve büyük markalarla el ele yürümüyor. Aksine daha yerel atölyelerin üretim sürecini tamamen sürdürülebilir ve şeffaf şekilde yürüttüğü kıyafetler yavaş moda yaklaşımının temelini oluşturuyor. [15] Sürdürülebilir Moda çok büyük ve önemli etkiler oluşturabilir. Bir moda ürününün ömrünü yalnızca %10 -örneğin üç ay- uzatmak, çevresel ayak izinde 600 milyon m3 daha az su tüketimi, 3 milyon ton daha az CO2 salınımı, 150.000 ton daha az atık üretimi demek. [16] Diğer yandan bir giysinin giyim süresinin mevcut kullanım süresinin iki katına çıkarılması durumunda, GHG (sera gazı) emisyonunun %44 oranında azalacağı öngörülüyor. Küresel olarak tüketiciler, giymeye devam edebilecekleri kıyafetleri çöpe atarak her yıl 460 milyar dolara varan kaynağı boşa harcıyor. [8]
Bir “Trend” Olarak Sürdürülebilir Moda
Son yıllarda, hızlı modanın sürdürülemez olduğunun ve Dünya’ya verdiği zararların tüketiciler tarafından da anlaşılmaya başlamasıyla birlikte sürdürülebilir moda kavramı bir “trend” haline gelmeye başladı. Hızlı moda markalarının son 10 yılda yaptığı kampanyaların büyük bir çoğunluğu sürdürülebilir moda üzerine. Ancak markalar, tüm koleksiyonu sürdürülebilir yöntemlerle üretmek gibi büyük bir sorumluluk almak yerine, bir grup ürünü doğaya bir nebze daha az zarar vererek üretip minimum eforla maksimum kâr etmeyi niyet ediyorlar. [17] Sonuç olarak konu sürdürülebilirlik olsa da kaygı hâlâ doğa değil; satış, kâr ve ciro oluyor. Ayrıca, son yıllarda sayıları artan sürdürülebilir moda markalarının oluşturduğu çok yanlış bir sürdürülebilir moda algısı var. Sürdürülebilir moda denildiğinde oluşan algı; pahalı ve maliyeti daha çok artıran yöntemlerle geri dönüştürülmüş ürünlerden üretilmiş kıyafetler oluyor. Mantığı aşırı tüketim olan hızlı modadan uzaklaşarak yönelinmesi amaçlanan sürdürülebilir moda için, yeniden bu pahalı giysileri satın almaya teşvik etmek samimi bir duruş değil.
Gerçek Sürdürülebilir, Yavaş ve Etik Moda
Gerçek sürdürülebilir, yavaş ve etik moda anlayışı için ihtiyacımız olan şey yalnızca bu anlayışın felsefesine dönüp yeniden bakmak. Bu anlayışın tüketici için temel amacı; sürekli değişen vitrinlerin aşırı tüketim çarklarının içinden çıkarak yavaş moda ile elimizdeki ürünleri uzun süre kullanabilmek, bunun için sürdürülebilir moda ile sürdürülebilir maddelerden üretilen ürünleri kullanmak, etik moda ile giydiklerimizi kimin ne şartlarda ürettiğinin bilincinde olmak ve buna göre hareket etmek. Bunun için gerçekten sürdürülebilir, yavaş ve etik moda anlayışını benimsemiş markaların atması gereken adımların başında; ürünleri sürdürülebilir kılan faktörleri en şeffaf hâliyle ortaya koymak, bu konuda tüketiciyi bilgilendirerek endüstride doğruyu yanlışı ayırt etmesini sağlamak geliyor. [17] Gerçek bir sürdürülebilir moda anlayışı çok şeyi değiştirebilir. Tüketicileri bilinçlendirmeye yönelik doğru etiketleme ve bakım talimatları doğrultusunda, daha az yıkama ve kurutma uygulamalarıyla CO2 salımı 2030’a kadar yaklaşık 186 milyon ton azaltılabilir. Tüketicide ömrünü tamamlayan giysiler için kiralama, yeniden satış, onarım ve yenileme gibi döngüsel modellerin uygulanması sera gazı emisyonunun 2030’a kadar yaklaşık 143 milyon ton azaltılmasını sağlayabilir. [18] Hızlı moda endüstrisinden vazgeçilerek gerçek bir sürdürülebilir moda anlayışına geçilmesi; hem moda endüstrisinin neden olduğu çevresel krizlerin çözümü için, hem bu endüstride çalışan ve hakları sömürülen özellikle de çocuk işçiler için mutlaka olması gereken bir değişim. Bu değişime katkı sağlamak için hepimiz işe satın aldıklarımızdan başlayabiliriz.
Kaynakça:
Tekstil Sayfası. (n.d.). Moda endüstrisinin Doğaya Zararları 👣. Tekstil Sayfası. Retrieved December 11, 2022, from https://tekstilsayfasi.blogspot.com/2021/05/moda-endustrisinin-dogaya-zararlari-ne.html
Sivri, C. E. (n.d.). Tekstilde Sürdürülebilirlik Vol 2: Hızlı Moda. TSKB. Retrieved December 11, 2022, from https://www.tskb.com.tr/blog/sektorler/tekstilde-surdurulebilirlik-vol-2-hizli-moda
S360. (n.d.). Fast Fashion Sürdürülebilir Olabilir Mi? S360. Retrieved December 11, 2022, from https://www.s360.com.tr/Contents360/images/dragslider/yesilbadana.pdf
Garanti BBVA. (n.d.). Giysilerimizin i̇klim Değişikliğine Bir Etkisi Olabilir Mi? Garanti BBVA. Retrieved December 11, 2022, from https://www.garantibbva.com.tr/blog/giysilerimizin-iklim-degisikligi-uzerinde-bir-etkisi-olabilir-mi
Tiftikçioğlu, B. (n.d.). Hızlı moda ve Dünya üzerindeki etkileri. Ekolojist.net. Retrieved December 11, 2022, from https://ekolojist.net/hizli-moda-ve-dunya-uzerindeki-etkileri/
Bansal, T., & Gransaull, G. (n.d.). Hizli Moda neden yavaşlamali? inbusiness. Retrieved December 11, 2022, from https://www.inbusiness.com.tr/mit-sloan/2022/07/18/hizli-moda-neden-yavaslamali
ELLEN MACARTHUR FOUNDATION. (n.d.). A new textiles economy: Redesigning Fashion's Future. A New Textiles Economy: Redesigning Fashion's Future. Retrieved December 11, 2022, from https://ellenmacarthurfoundation.org/a-new-textiles-economy
Yeşil Gazete. (2020, May 7). 'Yaşanabilir Bir Dünya için Moda da Temizlenmeli'. Yeşil Gazete. Retrieved December 11, 2022, from https://yesilgazete.org/yasanabilir-bir-dunya-icin-moda-da-temizlenmeli/
Saygı, D. (2022, March 1). Sürdürülebilir Moda Ve kesişimsel çevrecilik. Ren Circle. Retrieved December 11, 2022, from https://circle.atolyeren.com/surdurulebilir-moda-ve-kesisimsel-cevrecilik/
(theMagger 2021, July 29). 'Hızlı Moda'nın çirkin Yüzü: Gezegenimize Mal Olan Endüstri . theMagger. Retrieved December 11, 2022, from https://www.themagger.com/hizli-moda-etkileri-sonuclari/
Sürdürülebilir Moda Lisanı. (n.d.). Rana Plaza Faciası. Sürdürülebilir Moda Lisanı. Retrieved December 11, 2022, from https://www.surdurulebilirmodalisani.com/ranaplazafaciasi
(2022, September 19). Fashion revolution Ile Sürdürülebilir Moda Endüstrisi. OGGUSTO. Retrieved December 11, 2022, from https://www.oggusto.com/surdurulebilir-yasam/fashion-revolution-turkiye
(n.d.). Modaya çevre Dostu Yaklaşım: Sürdürülebilir Moda. https://www.re-sis.com/. Retrieved December 11, 2022, from https://www.re-sis.com/modaya-cevre-dostu-yaklasim-surdurulebilir-moda
Erdoğan, M. E. (2022, January 27). Yavaş Moda Nedir? PlumeMag. Retrieved December 11, 2022, from https://www.plumemag.com/yavas-moda-nedir/#:~:text=Peki%2C%20yava%C5%9F%20moda%20nedir%3F,b%C3%BCy%C3%BCk%20markalarla%20el%20ele%20y%C3%BCr%C3%BCm%C3%BCyor
(n.d.). SCP/RAC Report: "circular business opportunities in the South Mediterranean report: How can businesses lead the way to sustainable fashion?" is now available. SCP/RAC report. Retrieved December 11, 2022, from https://web.archive.org/web/20210120095853/http://www.cprac.org/en/news-archive/general/scp/rac-lance-un-nouveau-rapport-opportunites-commerciales-circulaires-dans-le-
(n.d.). Bi̇raz sessi̇zli̇k! Aposto. Retrieved December 11, 2022, from https://aposto.com/s/biraz-sessizlik
Global Fashion Agenda. (n.d.). Fashion on climate. Global Fashion Agenda - Mobilising the fashion system to change. Retrieved December 11, 2022, from http://www2.globalfashionagenda.com/initiatives/fashion-on-climate/#/
Comments