Yazar: Beren Su Girice
Günümüzde her yaş grubundan insanın kullandığı akıllı telefonlar, televizyonlar zaman içerisinde eskidiğinden ve bozulduğundan dolayı genelde ikinci el olarak satılıyor ya da çöpe atılıyor. Bu teknolojik alet atıklarına daha sonra ne olduğunu biliyor musunuz? Gelişen teknolojiyle birlikte artan e-atıkların çevre ve insan sağlığı üzerine etkileri bu yazıda incelenecektir.
E-atık nedir?
Elektrik endüstrisi hızla büyüyen ve günümüzde en revaçta olan sanayi sektörüdür. Her gün yeni bir teknolojik alet, farklı farklı ihtiyaçlar için özel olarak tasarlanmış bir sürü eşya üretilmekte ve reklamlanmaktadır. Bu teknolojik aletlere telefonlar, bilgisayarlar, diz üstü bilgisayarlar, tabletler, oyun konsolları, robot süpürgeler beyaz eşyalar ve dahası örnek verilebilir. Bu tip eşyaların ömrü oldukça kısa olduğundan ve satışların devamlılığı için sıklıkla yeni ve daha üst modelleri çıktığından dolayı fazlasıyla e-atık oluşmaktadır (Jain, M. vd., 2023).
E-atıklar, cıva ve kurşun gibi oldukça zararlı kimyasal maddeleri barındırırlar. Bu maddeler toprağa, suya ve havaya karıştığında ciddi çevresel sorunlar açığa çıkarabilir. Buna ek olarak, teknolojik aletlerin içinde bulunan çeşitli kimyasallar, insan bedeni ve sağlığı üzerinde dolaylı veya doğrudan olumsuz etkiler oluşturmaktadır.
Kurşun
Kurşun (Pb), en zehirli ikinci metal olarak bilinir. Yer kabuğunun %0,002’lik bir kısmı kurşundan oluşur. Çok az miktarda olan kurşun, insan faaliyetleriyle birlikte artmaktadır. Tüplü televizyon, pil, batarya ve benzeri ürünlerde kurşun bulunur. Kurşun içeren bu e-atıklar çevreye yanlış şekilde atıldıklarında veya geri dönüştürülmediklerinde doğa için son derece zararlı hale gelirler (Raj, K., Das, A., P., 2023).
Kurşun, ağır metaller sebebiyle oluşan toprak kirliliğinin %10’luk kısmında rol oynar. Bitkiler kurşunu ya kökler aracılığıyla topraktan ya da hücresel solunum yoluyla havadan alırlar. Kurşuna maruz kalan bu bitkiler fotosentez yapmakta sorun yaşarlar yaşarlar. Klorofilin yetersiz üretimi sonucu yaprakların rengi değişir ve fotosentez performansı azalır. Bu duruma kloroz adı verilir. Bitkilerin fotosentez yapmakta zorlanması sonucu bitkinin büyüme ve gelişmesi kötü yönde etkilenir. Bu durum mahsullerin verimliliği ve satışı açısından da önemli bir sorundur (Collin, S. vd., 2022).
Kurşun aynı zamanda insan sağlığı için tehdit oluşturur. Kurşuna uzun süre maruz kalmak kurşun zehirlenmesine yol açabilir. Özellikle çocuklar ve hamileler için tehlikelidir. Sinir sistemini doğrudan etkileyen kurşun çocuklarda zeka geriliği, öğrenme güçlüklerine sebep olabilir. Bunun yanı sıra kurşun kandaki hemoglobin sentezini engeller. Bu durum kansızlığa sebep olur. Kalp ve damar sağlığı, böbrekler, kemikler ve neredeyse bütün organların üzerinde işlev bozukluklarına sebep olur (Collin, M., S. vd., 2022).
Figür 1: Kurşunun vücut içindeki birikimini aktaran bir görsel (sciencedirect.com, 2022)
Cıva
Cıva (Hg), toksik bir ağır metaldir. Dünya’daki cıvanın 2\3’ü elektrikli cihaz üretimi ve atık yakma gibi insan faaliyetleri sonucu oluşur. Eski termometrelerde, floresan ampullerde, pillerde ve benzeri araç gereçlerde bulunur. Cıva da tıpkı kurşun gibi çevre ve insanlara zarar verir. Cıva suda ve balıklarda birikebilir, kontamine gıdaları tüketen bireylerde sağlık sorunlarına yol açar (NYSERDA, t. y. ). Cıva aynı zamanda toprağa ve havaya karışabilir, bu durum hava ve toprak kirliliğine sebep olur.
Dokularında cıva birikmiş balıkları yiyen bireylerde sağlık sorunları gözlemlenir. Cıva insanlarda da sinir sistemi, kalp ve damar sistemi, böbrek sistemi gibi bölgelerde sağlık sorunlarına yol açabilir. Aynı zamanda cıvaya fazla maruz kalınması sonucu cıva zehirlenmesi gerçekleşebilir. Titreme, konsantrasyonda azalma gibi semptomlar gözlemlenir. Daha ilerlemiş vakalarda ise nöbet geçirme, koma gibi belirtiler gözlemlenebilir.
Kurşun, cıva ve diğer zehirli maddelere teknolojik aletlerde sıkça rastlanır. Bu aletlerin ömrü bittiğinde doğru bir şekilde yönetilmezlerse ciddi sorunlara sebep olabilirler. Havaya karışmaları sonucu hava kirliliğine sebep olup bu havayı soluyan bireylerde kanser ve tümör gibi hastalıklara sebep olabilirler (Jain, M. vd., 2023).
Toprağa karışmaları sonucu toprak kirliliğine sebep olup kökler aracılığıyla bitkilere ciddi zararlar verebilirler. Buna ek olarak yer altı sularına karışabilir, toprak verimliliğini olumsuz yönde etkileyebilirler. Bu durum tarım endüstrisini kötü yönde etkiler (Jain, M. vd., 2023).
Suya karışmaları sonucu nehirlere, göllere doğru yol alan bu ağır metaller su kirliliğine sebep olur ve içme suyu bulma noktasında sorunlara sebep olabilir. Aynı zamanda su altında yaşayan canlıların sağlığına tehdit oluşturup biyoçeşitliliği azaltır. (Jain, M. vd., 2023).
Sonuç olarak e-atıklar çevreye ve insan sağlığına oldukça farklı biçimlerde zarar verebilir. Doğru bi şekilde geri dönüştürülmeyen veya toplanmayan atıklar gelecekte çok daha büyük sorunlara yol açabilir. Üretim ve tüketimin çok hızlı olduğu günümüzde e-atıklar da gitgide artmaktadır. Bu artışı yavaşlatmak adına elektronik alet tüketimi azaltılabilir, ihtiyaç dışı aletler sırf biraz daha lüks olduğundan dolayı alınmayabilir. E-atıkların çevreye zararını önlemek ve içinde bulundurdukları zehirli maddelerin çevreye salınımına engel olmak için bu atıklar denetlenmeli ve düzgün bir biçimde yönetilmelidir.
Referanslar
Jain, M., Kumar, D., Chaudhary, J., Kumar, S., Sharma, S., Verma, A., S., (2023), Review on E-waste management and its impact on the environment and society, ScienceDirect, Review on E-waste management and its impact on the environment and society - ScienceDirect
Raj, K., Das, A., P., (2023), Lead pollution: Impact on environment and human health and approach for a sustainable solution, ScienceDirect, Lead pollution: Impact on environment and human health and approach for a sustainable solution - ScienceDirect
Collin, S., Baskar, A., Geevarghese, D., M., Ali, M., N., V., S., Bahubali, P., Choudhary, R., Lvov, V., Tovar, G., I., Senatov, F., Koppala, S., Swamiappan, S., (2022), Bioaccumulation of lead (Pb) and its effects in plants: A review, ScienceDirect, Bioaccumulation of lead (Pb) and its effects in plants: A review - ScienceDirect
Collin, M., S., Venkatraman, S., K., Vijayakumar, N., Kanimozhi, V., Arbaaz, S., M., Stacey, R., G., S., Anusha, J., Choudhary, R., Lvov, V., Tovar, G., I., Senatov, F., Koppala, S., Swamiappan, S., (2022), Bioaccumulation of lead (Pb) and its effects on human: A review, ScienceDirect, Bioaccumulation of lead (Pb) and its effects on human: A review - ScienceDirect
Mercury, Human Health, and the Environment, NYSERDA, (2024.09.20), Mercury, Human Health, and the Environment - NYSERDA
Comments