Yazar: Beren Su Girice
Ailecek gittiğiniz bir piknikte etrafınızdaki yemyeşil görüntüye hayran kalıyor, kimi zaman eşyalarınızı toplayıp yeşilin bol olduğu yerlere taşınmak istiyor olabilirsiniz. Doğanın bu büyüleyici görüntüsünün yanı sıra toprağın altındaki manzara da konuşulmayı hak ediyor. Çok güzel gözükmüyor olsa dahi toprağın üstündeki bu yeşil ve canlı hayatın devamlılığında mantar ağları büyük bir rol oynuyor. Bu yazıda bir nevi yeraltının interneti sayılabilecek mantar ağları ele alınacaktır.
Mikoriza Nedir?
Mikoriza kelimesi mantar anlamına gelen “miko” ve kök anlamına gelen “riza” kelimeleriyle oluşturulmuştur. Mikoriza, mantarlar ve bitki kökleri arasındaki simbiyotik bir ilişkinin adıdır. Bu simbiyotik ilişki yeryüzündeki bitkilerin %90’ında görülmüştür. Bitki bu ilişkide konak canlıdır. Mantarların hif yapılarını üretir ve mantarın gelişimi için gerekli besinleri sağlar. Bunun karşılığı olarak mantar hifleri bitkiler için adeta bir kök gibi davranır. Bu durum bitkinin yeterli miktarda besin ve suya ulaşabilmesi bakımından yararlıdır. Kısacası bitki ve mantarlar arasında karşılıklı bir ilişki vardır (Paul, V., t. y.).
Figür 1: Mantarlarla simbiyotik bir ilişki içerisinde olan bitki köklerinin diğer bitki kökleriyle karşılaştırılması (2.nau.edu, t.y.)
Mikoriza mantarlarının 2 temel türü vardır;
Ektomikoriza
Ektomikoriza, mantarlar ve bitki kökleri arasında simbiyotik ilişki oluşturan mikorizal türlerden biridir. Özellikle orman ekosistemlerinde yer alan ektomikorizalar ağaçların ve bitkilerin sağlığı, büyümesi üzerinde önemli bir rol oynar. Yaklaşık 6000-10.000 mantar ile 8000 bitki türünün ektomikoriza oluşturabildiği bilinmektedir. Ektomikoriza, küresel ölçekten bakıldığında çok önemlidir çünkü ılıman iklimlerdeki ormanlarda ağaçlar çoğunlukla ektomikorizaldir (Taylor T., N. vd., 2015).
Ektomikorizal simbiyozun sonucunda, mantarlarının hifleri genellikle bitkilerin kök başlığı ve kök kılları da dahil olmak üzere köklerin uçlarını sarar ardından tekrardan dallanma yoluyla mikorizaların etkinliğini arttırdığı düşünülen bakterileri içinde barındıran bir hif mantosu oluşur. Bu manto, kökleri çeşitli patojenlerden, ağır metallerden ve çevredeki stres yaratabilecek faktörlerden korur. Köklerdeki su kaybını önler (Taylor T., N. vd., 2015).
Ektomikorizal mantarlar bitki köküne yerleşmek yerine adını Alman orman bilimcisi ve mikolog Robert Hartig’den (1839-1901) alan Hartig ağı adındaki bir yapı oluşturur. Kök etrafındaki mantonun içinde çok dallı hif yapılarının bir araya gelmesiyle oluşur. Burası mantar ve konak canlı arasındaki besin alışverişinin gerçekleştiği bölgedir. Mantara karbonhidrat ve diğer gerekli besinleri sağlayan bitkiye karşılık mantar bitkilere su ve mineral sağlar (Smith, S., E., Read, D., 2008).
Endomikoriza
Endomikorizalar da tıpkı ektomikorizalar gibi mikorizal türlerden biridir. Bu ilişkide mantarlar bitki kök hücrelerine yerleşir. Endomikorizalar arbusküler mikoriza olarak adlandırılan bir alt grup içerirler, bu yeryüzündeki bitki türlerinin yaklaşık %80’inde bulunur. Mantarlar bitki köklerine kadar ilerler ve ince dallı yapılar oluştururlar. Bu yapılara arbuskül denir.
Arbuskül mikorizalar bitkinin içine doğrudan geçer ve öncelikle patojenik bir mantar gibi davranır. Bitkinin en dıştaki tabakasından yani epidermis üzerinden appressorium adında bir yapı oluşturur. Bu yapı bitkilerde parazitlik yapan mantarların bitkiye nüfus etmesi ve ondan yararlanması için oluşturduğu bir organdır. Ardından mantar hifleri kökün dış kısmında toplanırlar. Arbuskül mikoriza kökün dış kısmında da iç kısmında da gerçekleşebilir (Palta, Ş. vd., 2010).
Bir müddet sonra mantar hiflerinin ucunda arbuskül dediğimiz yapılar oluşur. Ömürleri 10-12 gün gibi kısa bir süre olan arbusküller hiflerin yan tarafında da oluşabilir. Halihazırda kısa ömürlü olan arbusküller olgunlaşmadan konak canlının etkisi altında kalır ve uçları kıvrılır. Konak canlı olan bitki tarafından resmen sindirilir ( Palta, Ş. vd., 2010).
Mantar ve bitki arasındaki besin alışverişi mantarın hifleri ve bitkinin kök hücreleri arasında gerçekleşir. Mantar hifleri kök dokunun içine girip arbuskülleri oluşturur. Bu arbusküller dallanır, mantar ve bitki arasındaki besin alışverişini sağlar (Palta, Ş. vd., 2010)
Ektomikoriza ve endomikoriza arasında bazı farklar bulunur. Ektomikorizada mantarlar hif mantosu oluşturup bitkinin kökünün içine girmezken endomikorizada başta patojen bir mantarmış gibi davranıp direkt bitki köküne girerek işlevini görür. Ektomikoriza genlde ağaç ve çalılar gibi bitkilerde oluşurken endomikoriza tarım alanında kullanılan bitkilerde gözlemlenir.
Mikorizal ağlar bitkilerin mineral ve suyu topraktan almasını kolaylaştırır, bitkiler için hayati değer taşıyan çinko azot gibi besinleri almasına yardımcı olur. Bu simbiyotik ilişki sayesinde hem mantarlar hem bitkiler olumlu yönde etkilenir. Mikorizal ağlar bitki köklerini birbirine bağlayabildiğinden dolayı bitkiler arası iletişimi arttırır. Örneğin bir bitki stres altında ise bunun sinyalini kökler aracılığıyla başka bitkilere iletebilir. Aynı zamanda mikorizal mantarlar bitkiden alınan karbonun toprakta birikmesine yardımcı olur, bu durum karbon döngüsü açısından çok ömemlidir. Mikorizal ağlar bitkileri birçok patojenden, ağır metallerden ve stres faktörlerinden korur. Besin ve su kaybını önler. Mikorizal ağlar sayesinde korunan, büyümesine, gelişmesine katkı sağlanan bitkiler ve mantarlar biyoçeşitliliğin artmasını sağlar. Kısacası mikorizal ağlar ekosistemler için çok önemlidir ve günümüzde yeşilin devamlılığını sağlayan mühim faktörlerden biridir.
Referanslar
Paul, V., MYCORRHIZAE, Northern Arizona Universty, (28.09.2024), Mycorrhizae (nau.edu)
Smith, S., E., Read, D., ( 2008), Mycorrhizal Symbiosis (Third Edition), ScienceDirect, INTRODUCTION - ScienceDirect
Taylor, T., N., Krings, M., Taylor, E., L., (2015), Fossil Fungi, ScienceDirect, Basidiomycota - ScienceDirect
Palta, Ş., Demir, S., Şengönül, K., Kara, Ö., Şensoy, H., (2010), ARBÜSKÜLER MIKORIZAL FUNGUSLAR (AMF), BİTKİ VE TOPRAKLA İLİŞKİLERİ, MERA ISLAHINDAKİ ÖNEMLERİ, DergiPark, Microsoft Word - IS (dergipark.org.tr)
Comments