Petrol Sızıntıları Çevreyi Nasıl Etkiliyor?

Yazar: Sarya Güleç

Petrole olan ihtiyaç, sanayi devrimi sonrasında hızla artmıştır. Önce karadaki petrol rezervleri kullanılmaya başlansa da zamanla denizdeki rezervlere de yönelim olmuştur. Petrol sızıntıları deprem, kasırga gibi doğal afetlerin borulara zarar vermesinden kaynaklanabileceği gibi çalışanların bireysel hatalarından veya sorumlu şirketlerin gerekli önlemi almamasından da kaynaklanabilir.

Petrol bileşiklerinin deniz suyuna ulaşması genellikle üç  şekilde gerçekleşir:

1. İnsan tarafından suya bırakılan veya kaza sonucu denize dökülen petrol bileşikleri. 

2. Bizzat deniz organizmaları tarafından fizyolojik olarak üretilen kimyasal maddeler. 

3. Doğal olarak deniz dibinden su içerisine fışkıran petrol ürünleri (Aras, 2001).

Ekotoksikolojik etkiler

Günümüz dünyasında deniz ticaretinin önemli bir yeri vardır. Ham petrol ve petrokimyasal ürünlerin dahil olduğu ticaretin yaklaşık % 80’i, Avrupa ülkelerinin gerçekleştirdiği ithalatın ise %70’i deniz yoluyla gerçekleşmektedir. Dünyadaki ham petrol ticaretinin %20’si  Akdeniz üzerinden yapılmaktadır. Birleşmiş Milletler Çevre Programı (UNEP) değerlendirmelerine göre Akdeniz’de günlük 360 milyon ton civarında ham petrol taşınırken, dünyada 100-150 bin ton ham petrol veya petrokimyasal ürün bu sırada denize karışmaktadır(Erik, 2017).

Açık deniz petrol endüstrisi çevredeki ekosistemler için son derece ölümcül etkilere yol açabilir. Bu etkiler, sondaj deliğini korumak için kullanılan sondaj sıvılarından, sondaj deliğinden çıkan kesmelerden (cuttings), çamurlardan veya üretimden oluşan sudan (PFW – produced formation water) kaynaklanabilmektedir (Demirhan, 2019). 

Üretimde oluşan su (PFW),  genellikle petrolden ayrıldıktan sonra denize boşaltılan petrollü formasyon suyundan (rezervdeki petrolle ilişkili su) oluşur. Bu su, basınç ve petrol üretimini korumak için rezerve enjekte edilen suyu içerir. 1997 verilerinde üretilen PFW miktarının 234 milyon ton gibi çok büyük bir değere sahip olduğu söylenmiştir. Her yıl PFW deşarjlarından 7500-11500 ton hidrokarbonun global olarak doğal ortama girdiği tahmin edilmektedir (Demirhan, 2019). 

Kuyuların delinmesi, ABD’deki toplam atığın %2’sini oluşturduğu tahmin edilen büyük bir miktar atığın oluşmasına neden olur. Bu atık, sondaj sıvılarından ve sondaj sırasında üretilen kesintilerden oluşmaktadır (Demirhan, 2019). Sondaj sıvıları; delikten kesmeleri çıkarmak, arka basıncını kontrol ederek patlamaları önlemek, bir kılıfın kurulumuna izin vermek için deliğin bütünlüğünü korumak ve matkap ucunu soğutmak ve yağlamak için kullanılır (Demirhan, 2019).

Kuzey Denizi arama ve üretiminin tarihi boyunca kullanılmış olan sondaj çamurları; petrol bazlı çamurlar (OBM, oil based mud), sentetik sondaj çamurları (SM, synthetic mud) ve su bazlı çamurlardır (WBM, water based mud) (Demirhan, 2019). OBM’nin önceki kullanımları bu maddenin denizin diplerine kadar ulaşmasına neden olmuştur ve bunun sonucunda o bölgede yaşayan deniz canlılarına uzun süreli ve geniş kapsamlı zarar vermektedir. Günümüzde, Kuzey Denizi'nin tüm kesimlerinde OBM'nin denize açık basılması büyük ölçüde kısıtlanmıştır.

Canlı yaşamına olan etkileri

Petrol sızıntıları canlı yaşamını farklı şekillerde etkileyebilir. Petrolü solumak veya yutmak hayvanları hasta edebilir. Petrol aynı zamanda hayvanların kürkünü veya tüylerini kaplayarak suda batmama yetisini kaybetmelerine yol açabilir. Petrole bulanan hayvanlar vücut ısılarını koruyamayıp hipotermiden ölebilirler.

Petrolde bulunan hidrokarbonlar tüm yaşam formları için zehirlidir. Bu toksisite birçok şekilde kendini gösterebilir (Wright, 2020). Örneğin, yetişkin balıklarda büyümede azalma, yüzgeç erozyonu, kalp ve solunum hızlarında değişiklikler, üreme bozuklukları ve daha fazlası görülebilir (Wright, 2020). Aynı zamanda genç deniz canlıları, özellikle deniz kaplumbağaları, dökülen yağı yiyecek sanarak yutabilir ve bu oldukça ciddi sonuçlara yol açar.

Petrolün doğrudan etkilerinin yanı sıra diğer bileşikleri de canlıları metabolizmasını etkiler. Bazı petrol bileşikleri duyu organlarında yer alan kimyasal algılayıcıları kapatarak organizmanın besin alma açısından yeteneksiz duruma geçmesine yol açmaktadır (Aras,2001). Petrol ürünleri bazı canlılarda üreme için büyük önem taşıyan feromonları(karşı cinsi çekmek için salgılanan kimyasal madde)  maskeleyerek üreme şansını azaltır. Petrol ürünleri, bir yandan suya bırakılan gametlerin hareket yeteneğini ortadan kaldırırken diğer yandan, gelişmenin başlangıcındaki canlıları da öldürmek sureti ile üremeyi geniş çapta etkilemektedir (Aras, 2001). Bunların haricinde neredeyse bütün büyük petrol kazalarından sonra deniz canlılarında kitlesel ölüm gözlemlenmiştir. Bazı bölgelerde bu etkiler kazadan en az iki yıl sonrasına kadar gözlemlenmiştir.

Bunlara ek olarak, petrol ürünleri bulaşmış balık ve kabukluların insanlar tarafından tüketilmesi sağlık sorunlarına yol açabilir. Tüketilen organizmalarda yoğunluğun çok düşük olduğu durumlarda bile sağlık açısından sakıncalar doğurur. Bu sakıncaların başında ham petrolü oluşturan bileşiklerin bir kısmının memelilerde kanser yapıcı bazı bileşikler olduğu bilinmesi ya da olduğundan şüphelenilmesidir.

Referanslar

Erik, N., Y. (2017). BIODETECTIVE; BIOMARKER DATA USAGE IN CRUDE OIL SPILL AND ENVIRONMENTAL POLLUTION STUDIES RELATED OIL. Research Gate. https://www.researchgate.net/publication/320736927_BIODETECTIVE_BIOMARKER_DATA_USAGE_IN_CRUDE_OIL_SPILL_AND_ENVIRONMENTAL_POLLUTION_STUDIES_RELATED_OIL

Demirhan, A., E., & Yakan, S. D. (2019). AÇIK DENİZ PETROL ENDÜSTRİSİNİN EKOTOKSİKOLOJİK ETKİLERİ. DergiPark. https://dergipark.org.tr/en/pub/gidb/issue/53662/717379

United States Enviormental Protection Agency. (2023). Understanding oil spills and oil spill response. https://www.epa.gov/emergency-response/understanding-oil-spills-and-oil-spill-response

Okatan, A. (2019). Okyanus Kirliliğinin Canlılara Etkisi. TÜBİTAK Bilim Genç. https://bilimgenc.tubitak.gov.tr/makale/okyanus-kirliliginin-canlilara-etkisi

Wright, S. (2020). The catastrophic damages from oil spills. The Ocean Foundation. https://oceanfdn.org/the-catastrophic-damages-from-oil-spills/

Aras, O., N. (2001). PETROL ÜRETİMİNİN DENİZ KİRLİLİĞİNE ETKİSİ VE KONTROLÜ. Research Gate. https://www.researchgate.net/publication/318773920_PETROL_URETIMININ_DENIZ_KIRLILIGINE_ETKISI_VE_KONTROLU_The_Effect_and_Control_of_Oil_Production_on_Marine_Pollution