Yazar: Evra Haspolat
Tohumların ne olduğunu hepimiz biliyoruz fakat tohumların farklı ekosistemler üzerindeki etkisini ve neden bu kadar önemli olduklarını hiç düşündünüz mü? Tohumlar, birçok hayvan için ana besin kaynağı olarak karşımıza çıkmaktadır ve bu durum da tohumların bitki toplumları içerisinde yayılmasını sağlayan etkenlerden biridir (Gündoğdu, H., 2022). Bitki toplumları içerisinde yayılmak için de dağılma mekanizması kullanırlar. Tohumların birden fazla dağılma mekanizması vardır ve bu yazımızda sizlere bu dağılma mekanizmalarından ve tohum dağılımının ekosistemler üzerindeki etkilerden bahsedeceğiz.
Tohum, yeni bir bitki elde etmek için toprağa ektiğimiz tahıldır yani bitkinin üreyip çoğalmasını sağlayan kısımdır. Bitkinin üreyip çoğalması için bu tohumların dağılıp toğrağa bir şekilde ekilmesi gerekir. Bunun için de dağılma dediğimiz olayın gerçekleşmesi gereklidir. Bitkilerin dağılma mekanizmaları toplamda beş tane olmak üzere şunlardan oluşur:
Yerçekimi yolu ile dağılım
Rüzgar yardımı ile dağılım (Anemokori)
Su yolu ile dağılım (Hidrokori)
Hayvanların yardımı ile dağılım (Zookori)
Kendi kendine dağılım dağılım (Balistik Mekanizma)
Yerçekimi Yolu ile Dağılım
İlk dağılma mekanizmamız olan yerçekimi ile dağılım, bazı meyve ve bitkilerin tohumlarının ağır olmasından dolayı tohumlar hazır olduklarında bitkiden kendiliğinden düşmesi ve altındaki toprağı açıp konmasıdır. Bu tür bitkilere meşe palamutları, kestane tohumları, fındıklar ve kadife çiçeği örnek verilebilir. Bu tür tohumların üstü tüylüdür. Tüylü yapıları sayesinde düştükten sonra toprağa girmeleri kolaylaşır. Ayrıca yerçekimi, tohumları yaymanın çok etkili bir yolu değildir ve çoğu bitki yerçekimine ek olarak başka mekanizmalar da kullanır.
Rüzgar Yardımı ile Dağılım
İkinci bahsedeceğimiz mekanizma ise rüzgar yolu ile dağılım. Bu mekanizmaya aynı zamanda “anemokori” de denir. Rüzgarla dağılan bu tohumlar genellikle küçük ve hafif olmaktadırlar. Birçok bitkisinde kanat gibi özel yapılar gelişir. Ayrıca havada uzun süre kalmalarını kolaylaştıran tüysü yapılara da sahiptirler. Kaybolma tehlikesi çok fazla olduğu için diğer bitkilere kıyasla daha fazla sayıda tohum oluşturulur. Bunlara bir örnek de karahindiba bitkisi olabilir. Bir dilek tutup üflemek batıl inancı sayesinde aslında karahindibaların tohumlarının rüzgarla dağılmasına ve dolayısıyla çoğalıp üremelerine yardımcı oluyoruz. ("Tohum dağılımı: Bitkiler tohumlarını nasıl yayarlar?," 2023)
Su Yolu ile Dağılım
Tohumların bir diğer yolculuğu ise su üzerinde gerçekleşiyor. Su, özellikle bazı su bitkilerinde ve özellikle su kenarlarında yaşayan bitkiler için önemli bir taşıma aracıdır. Bu tür tohum ve meyveler sudan hafif oldukları için ve ayrıca su üzerinde yüzmelerini sağlayan yapılara sahip oldukları için suda batmadan kalabilirler. Bu tür su ile dağılım yapan tohumlara sahip bitkilere hindistan cevizi örnek verilebilir. Hindistan cevizi, içi hava ile doludur ve tohumunu çevreleyen kabuğundaki tüy benzeri katman sayesinde suda yüzerek hindistan cevizinin tohumu uzak mesafelere taşınabilir. Bu tür canlıların sahip olduğu mekanizmaya “hidrokori” de denmektedir. ("Tohum dağılımı: Bitkiler tohumlarını nasıl yayarlar?," 2023)
Hayvanların Yardımı ile Dağılım
Şimdi bahsedeceğimiz mekanizma hayvanların yardımı ile dağılım. Bu mekanizma diğer mekanizmalara göre daha etkilidir. “Zookori” de denen bu mekanizmaya sahip birçok yabani bitkinin tohum ve meyvelerinde kanca ve diken gibi yapılar vardır. Bu yapılar sayesinde bu bitkilerin tohumları, hayvanların vücuduna tutunarak taşınırlar. Geri kalan bazı tohumlarda ise yapışkan bir yapı bulunur ve bu sayede tohumlar hayvan vücuduna tutunur. Farklı hayvan türleri tarafından taşınan tohumlara farklı isimler verilmiştir. Örneğin, kuşlarla taşınanlara “ornitokori”, böcekler tarafından taşınanlara ise “entemokori” denmektedir. (Gündoğdu, H., 2022)
Balistik Dağılım Mekanizması
Son dağılım mekanizmamız ise balistik dağılım mekanizması. Bu mekanizmada bitki herhangi bir dış etken olmadan kendi kendine çoğalıp ürer. Bezelye ve sardunya bitkilerini bu mekanizmaya örnek gösterebiliriz. Bu tür bitkiler meyve kabuklarının patlaması sonucunda tohumlarını etrafa saçar ve bu şekilde dağılırlar.
Pekala, tohum dağılım mekanizmalarından bahsettik ama bu tohum dağılımının ve bu mekanizmaların ekosistemlerdeki etkisi nedir? Tohum dağılımı sayesinde farklı bitki türleri çoğalır ve bu da ekosistemdeki biyoçeşitliliğin artmasına yardımcı olur. Bitkiler fotosentez yaptığı için bir ekosistemde bitki sayısı arttıkça bu döngü sayesinde ekosistemlerin dengesi de sağlanmış olur. Bitki sayısının artması da yine tohum dağılımıyla olmaktadır. Farklı koşullara dayanıklı farklı bitkilerin olması bir ekosistemi farklı yönlerde daha dayanıklı hale getirir.
Doğadaki bu harika uyum sayesinde gerçekleşen tohum dağılımı ve tohum dağılımıyla gerçekleşen ekosistemlerdeki etkiler ile doğayı ve onun işleyişi hakkında daha fazla bilgi edinmek mümkün. Bundan sonra bir dilek tutup karahindiba tohumlarını havaya saçan birini gördüğünüzde ya da üstünde tohum taşıyan bir kelebek veya arı gördüğünüzde bunun hangi mekanizmanın bir parçası olduğunu ve sonrasında neler olacağını tahmin edebileceksiniz.
Referanslar
Gündoğdu, H. (2022, June 30). Zookori’nin ormanlarda tür dağılımı ve kompozisyona etkisi. Home » DergiPark. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/2472163
Tohum dağılımı: Bitkiler tohumlarını nasıl yayarlar? (2023). Fused Learning. https://tr.fusedlearning.com/seed-dispersal-how-do-plants-spread-their-seeds#menu-11
Ünal, M. (2013). Bitki (Angiosperm) Embriyolojisi Laboratuvarı.
Lersten, N. R. (2008). Flowering plant embryology: With emphasis on economic species. John Wiley & Sons.
Asiegbu, F. O., & Kovalchuk, A. (2021). Forest microbiology: Volume 1: Tree microbiome: Phyllosphere, Endosphere and rhizosphere. Academic Press.
Comments