Yüzey Sulama Yöntemleri

Writer: Adar Ozalkak

Su, yeryüzünün mutlak hayat kaynağıdır. Bitkiler %90-95 oranında sudan oluşmasıyla beraber toprakta bulunan elementlerin doğal döngüsünü tamamlayabilmeleri, bitkilerin fotosentez yapabilmeleri için de su gereklidir. Tarımda sulama, yağışlarla veya başka doğal yollarla karşılanamayan bitkinin su ihtiyacını karşılamak için ortaya çıkmıştır.

Tarımsal sulama yöntemleri 3 ana başlık altında toplanabilir:

1. Yüzey sulama yöntemleri

2. Basınçlı sulama yöntemleri

3. Yüzeyaltı sulama yöntemi

Yüzey sulama, mevcut su kaynağından, arazinin eğimi doğrultusunda yer çekimi etkisiyle sulama suyunun doğrudan toprağa uygulanmasıdır. Diğer sulama yöntemlerine göre yatırım ve işletme masrafları daha düşük olup, yüksek düzeyde eğitimli işçilik gerektirmez. Ülkemizde ve dünyada en yaygın sulama yöntemleri yüzey sulama yöntemleridir. Son yıllarda basınçlı sulama yöntemlerinde hızlı bir artış olsa da, Türkiye’de halen %80 oranında yüzey sulama kullanılmaktadır. Yüzey sulama yöntemlerinde genellikle arazi yüzeyinin tamamı sulanır. Bu yöntemler, genel olarak iyi tesviye* edilmiş arazilerde uygulanır. Bu yöntemin en önemli dezavantajları, derine sızma ve erozyon oluşturma riskinin yüksek olmasıdır. Yüzey sulama genellikle sulama suyunun bol ve işçiliğin ucuz olduğu bölgelerde uygulanır. Yüzey sulama, bilinçli ve kontrollü bir sulama yapmak ve su uygulama verimini yüksek tutmak için arazi tesviyesi mutlaka gereklidir. Bunun yanında, çiftçilerin bu yöntemin gerektirdiği teknik koşulları yerine getirmeden sulama yapmaları aşırı su kullanımı, erozyon, taban suyu yüksekliği, tuzluluk ve alkalilik (çoraklaşma) sorunlarını da beraberinde getirmektedir. Bu nedenle sulama verimi diğer basınçlı sulama yöntemlerine göre daha düşüktür. Ayrıca, yüzey sulama yöntemlerinin kullanıldığı tarım arazileri belirtilen nedenlerle belli bir süre sonra tarım yapılamaz hale gelebilmektedir.

Basınçlı sulama sistemleri ise daha maliyetli fakat uzun vadede avantaja geçiren bir sulama sistemidir. En çok kullanılan basınçlı sulama yöntemleri yağmurlama ve damlama sistemleridir. Basınçlı sulama sistemleri yüzey sulama yöntemine göre daha az su kullanılarak daha fazla verim alınmasını sağlar. Bu yöntemlerde erozyon riski azdır ve arazinin toprak verimini olumsuz etkilemez.

Yüzey altı sulama yönteminde, bitkilerin kontrol altındaki bir su tablasından suyu alması esasına dayanır. Buna sızdırma sulama da denilmektedir. Fakat özel koşulların gerekmesi nedeniyle pek yaygın olarak kullanılamamaktadır.

Bu yöntemlerin zararlarına gelecek olursak, salma sulama sistemi (yüzey sulama yöntemlerinin en vahşisi) toprağın yapısını bozduğu için erozyona sebep olmakta ve toprağın kalitesini düşürmektedir. Toprağın kalitesi düştüğünde bitki gerekli besin elementlerinden yoksun kalıyor ayrıca yüzey sulama sistemini kullandığımız zaman toprağın taban suyu yükselmektedir. Taban suyu yükseldiği zaman bitkinin zarar görmesine sebep olur. Bu durum toprak veriminin düşmesine neden olur.

Yüzey sulama sisteminin obrukların oluşumunda da önemli bir payı vardır. Sulama için yeraltı sularının kullanılmasıyla ve fazla sulama ile eriyebilen kayaçların erimesiyle ortaya çıkan boşluklar obrukların oluşumundaki temel etkenlerdir. Konya Ovasındaki aşırı ve bilinçsiz sulama birçok obruk oluşumuna neden olmuştur. Ayrıca göllerin beslendiği yer altı sularının tükenmesi, göllerin kurumasına yol açmaktadır. Konya ilinde bulunan Tuz Gölünün kurumaya başlaması buna örnek verilebilir.

Yüzey sulama yöntemleri toprak verimini düşürerek, ekonomisi tarıma bağlı olan ülkelerin tarımsal gelirlerini azaltmaktadır. Hayvancılık gibi tarıma direkt bağlı sektörler bu durumdan olumsuz etkilemektedir. Ayrıca tarımsal verimin azalması, üretim-dağıtım-tüketim zincirinde küçülme ve iş kaybına yol açar.

Yüzey sulama sistemlerine çözüm önerilerinden ilki, sürdürülebilir tarım faaliyetleri için çiftçiler, yüzey sulamanın toprağa ve doğaya verdiği zararlarla ilgili bilinçlendirilmelidir. İl ve ilçe tarım müdürlükleri, ziraat mühendisleri aracılığıyla çiftçilere eğitim programları düzenlenmelidir. Ayrıca basınçlı sulama sistemi kurma maliyeti devlet tarafından desteklenmelidir. Aşırı sulamaya karşı yasal düzenlemeler yapılmalıdır.

*pürüzlü bir şeyi düz duruma getirme

Kaynakça;

1. (PDF) Tarımsal Sulama yöntemleri. - researchgate.net. (n.d.). Retrieved November 22, 2022, from https://www.researchgate.net/publication/272163287_Tarimsal_Sulama_Yontemleri .

2. 'Vahşi Sulama' toprağa ve ürüne Zarar Veriyor. Anadolu Ajansı. (n.d.). Retrieved November 22, 2022, from https://www.aa.com.tr/tr/ekonomi/vahsi-sulama-topraga-ve-urune-zarar-veriyor/1569641 .

3. Tarımda Sulamanın önemi ve Damlama Sulama Yöntemin Yararları " Kalitek damla Sulama Sistemleri. Kalitek Damla Sulama Sistemleri. (n.d.). Retrieved November 22, 2022, from https://www.kalitekdamlasulama.com/tarimda-sulamanin-onemi-ve-damlama-sulama-yontemin-yararlari-pmn40#:~:text=Sulama%20metodu%20olarak%20%92%20oran%C4%B1nda,de%C4%9Fi%C5%9Fik%20y%C3%B6ntem%20ve%20sistemlerle%20verilebilir .